400 ára jubilantur:

20. oktober: Henda dag í 1616 var tann danski læknin, anatomurin, matematikarin og teologurin THOMAS BARTHOLIN føddur í Kjøpinhavn. Hann hevði altso fylt 400 ár í dag.
Pápi hansara, Caspar Bartholin, sum sjálvur var ein kendur lækni, var føddur í Malmø í Skåne, sum tá var ein integreraður partur av Danmark. Hann bleiv professari í medicini við universitetið í Kjøpinhavn 1613.
Í Bartholin-ættini vóru ikki færri enn 12 akademiskir skilamenn, sum í fleiri ættarlið blivu universitets-professorar á Frúu Plássi.
Tá ið Caspar Bartholin doyði í 1629, bleiv Thomas uppfostraður hjá módurfamiljuni, sum taldi fleiri mætar intellektuellar úrmælingar, m.a. rúnologin og læknan Ole Worm. Tað intellektuella umhvørvið stimuleraði hann so nógv, at hann longu sum 16 ára gamal bleiv immatrikuleraður við universitetið í Kjøpinhavn, har hann koncentreraði seg um matematikk og medicin. Hann fekk sítt universitetsprógv í 1637.
Síðani fór hann fleiri studiu-ferðir í Europa. Hann las við universitetini í Leiden, Paris, Padua og til siðst í Basel, har hann í 1645 gjørdist dr. med.
Hann kom aftur til Danmarkar 1647 og bleiv skjótt útnevndur til professara í matematikk. Tað kann tykjast løgið, at ein medicinari gjørdist natúrvitskapligur leiðari, men tá í tíðini var tann akademiska gjógvin millum fakultetini ikki so stór, sum nú á døgum. Oftast valdu sjálvt natúrvitskapsmenn eisini at lesa teologi.
Meðan Bartholin studeraði í Padua, vitjaði hann tann kenda medicinska granskarin Marco Severino í Neapel, sum demonstreraði og fortaldi um frysting við kava og ísi sum anæstetiskari metodu til smærri operatiónir. Tað vóru verðins fyrstu royndir við lokalbedøvilsi. Men Severino hevur, eftir hvat menn vita, ongantíð sjálvur skrivað um fyribrigdið.
Bartholin forbetraði metoduna nógv, tá ið hann kom aftur til Danmarkar, og tað er hann, sum fyrstu ferð beskrivar "frysting" í einum av sínum bókum, men sigast skal, at hann gevur Severino allan heiðurin fyri uppfinnilsið.
Í december mánaði 1652 útgav Thomas Bartholin sítt verðinskenda uppdagilsi og beskrivilsi av lymfukørum hjá menniskjum, og hvussu tann lymfatiska skipanin er innrættað. Hann fastlegði akkurát, hvussu allar tær kompliceraðu lymfuleidirnar liggja. Tað var eitt bragd, tí mikroskopini vóru ógvuliga nýggj og primitiv tá - hartil vóru tey dýr at framleiða.
Fimm ár frammanundan hevði franskmaðurin Jean Pecquet tó gjørt eitt analogt beskrivilsi av lymfukar-systeminum hjá djórum. Hetta kann allarhelst hava inspirerað Bartholin.
Men tað bleiv eitt drúgt og pínligt akademiskt eljustríð tá ið svenskarin Olof Rudbeck í 1653 kom við einum analogum beskrivilsi av lymfukørum, sum hann segði seg hava umrøtt í einum fyrilestri við Tað svenska Hovið longu um várið í 1652.
Thomas Bartholin er tann fyrsti, sum nágreiniliga beskrivar sjúkuna Bartholin-Patau syndrom, sum er eitt sjáldsamt líðilsi, har fostrið verður føtt við vanskeplaðum høvdi ella limum og oftast mentalum defektum.
Bartholin hevði mistanka um, at tað var eitt arviligt fyribrigdi, og í dag veit man, at tað skyldast einum kromosom-feili.
Í 1663 var Bartholin so mikið múgvandi maður, at hann keypti sær harragarðin HAGESTEDGAARD, sum liggur einar 14 km í útnyrðing av Holbæk. Har treivst hann og dvaldist nógv, sjálvt um hann vitjaði inn á universitetið til fundir, dissektiónir og fyrilestrar, men í 1670, bert sjey ár eftir keypið brendi tann hábærsligi garðurin við bókasavni og nógvum virðismiklum manuskriptum. Bartholin var so illa skjølaður av tapinum, at kongurin Christian tann Fimti royndi at ugga Thomas við at útnevna hann til tað vællønta starvið sum kongsins lívlækna. Samstundis játtaði kongur Thomasi skattafrælsi í fleiri ár, meðan góðsið varð bygt uppaftur.
Í 1611, fimm ár, áðrenn Thomas varð føddur, hevði Caspar, pápi hansara útgivið eitt stórt medicinskt verk, sum umrøddi alla ta tá kendu anatomiina. Thomas átók sær at revidera og ajour-føra verkið hjá pápanum. Tað bleiv eisini illustrerað við heilt nýggjum myndatilfari. Tað bókaverkið var leingi ein tann mest brúkta anatomiin við universitetini í Nordureuropa.
Tann óivað allarkendasti næmingurin hjá Bartholin var NIELS STEENSEN, sum sjálvur gjørdist verðinskendur vitskapsmaður, bæði sum lækni, fysikari og geologur.
Ein lítil gøta í Kjøpinhavn, sum flestu útisetar kenna væl, eitur Bartholinsgade. Hon gongur úr Øster Søgade framvið tí gamla kommunuhospitalinum til Nansensgade .
"Bartholin-instituttet" er ein medicinskur granskingar-stovnur, sum er uppkallaður eftir Thomasi Bartholin. Hann liggur í dag beinleiðis undir patologi-deildini hjá Tí danska Ríkishospitalinum.
Í 1680 fór heilsan at bila hjá Bartholini, sum leingi hevði liðið av nýrasteins-anføllum. Hann visti væl, hvat feilti sær og hevði eisini sínar kompetentu teoriir um, hví hann var blivin sjúkur.
Hann gjørdi av at selja tann stóra garðin og flytti aftur til Kjøpinhavnar, har hann doyði í december mánaði 1680.
Thomas Bartholin er grivin í Frúu kirkju, sum liggur beint yvir av hansara gamla arbeiðsplássi.