BORIS PASTERNAK

Boris Pasternak í 1934 (Wikipedia)
10. februar: Henda dag í 1890 var tað umstrídda russiska skaldið, umsetarin og nobelprísvinnarin BORIS PASTERNAK føddur í Moskva.
Hann var av jødiskari ætt, sum var blivin heilt assimilerað, tí tey høvdu latið seg doypa og blivu konverteraði til kristna trúgv. Boris fekk holla skúlagongd og vaks upp í sera stimbrandi musiskum umhvørvi í einum borgarligum valaheimi, sum gav honum tryggar umstøður, sjálvt um familjan ikki beinleiðis var rík. Tey hoyrdu avgjørt til ta intellektuellu yvirstættina í Moskva.
Pápin, Leonid Pasternak var málari og professari við Kunstakademiið í Moskva; hann var eisini vinmaður við og stórur beundrari av tí verðinskenda skaldinum Leo TOLSTOY og hevði fleiri ferðir illustrerað bøkurnar hjá tí idealistiska stórskaldinum.
Mamma Boris, Rosa Kaufmann var ein rættiliga kendur koncert-pianistur. Tað pasternakska heimið var nógv vitjað av musiskum intellektuellum, sum t.d. komponistunum Skrjabin og Rachmaninoff.
Boris hevði góðan hug til eina musikk-karrieru og hevði spælt klaver, síðani óvitaárini, men hann hevði ambitiøsar ætlanir um at blíva virtuosur musikari.
Hann slapp eisini lættliga inn á konservatoriið í Moskva, men eftir stuttari tíð á konservatoriinum, har kappingin var jarnhørð, gavst hann, tí hann kortini ikki helt, at hann hevði nóg stórt talent sum solistur.
Í staðin fyri fór hann í 1910 til Tysklands at lesa filosofi við tað kenda protestantiska universitetið í Marburg, (Marburg universitet frá 1527 var tað fyrsta týska universitetið, sum IKKI var katólskt), har hann serliga studeraði Immanuel Kant, og meðan hann dvaldist har, fekk Boris Pasternak hug og dirvi til at royna seg sum yrkjara. Tann poesi, sum hann legði úr hondum, áðrenn Tað Fyrsta Verdinskríggið var rættiliga slóðbrótandi og sofistikerað, næstan esoterisk, og yrkingarnar vóru skrivaðar á einum máli, sum næstan bara ein russisk akademisk elita kundi forstanda.
Men yrkingarnar hjá Pasternak fingu kortini varandi týdning fyri seinni russiskan lyrikk. Kendasta savnið frá hesi periodu er "Systir mín, Lívið"
Pasternak kom heimaftur til Ruslands í 1914, og tá ið revolutiónin begynti í 1917, bleiv hann í fyrstani ikki sørt hugtikin av teimum væltalandi sovjettisku retorikarunum.
Sjálvt um meginparturin av familjuni og vinum hansara valdu at rýma vestureftir, valdi Boris Pasternak at blíva í tí revolutionera Sovjet-Ruslandi.
Pasternak var fyrst naivur beundrari av Vladimir Lenin, og helt hann vera idealist eftir mynstri frá Tolstoy, og Boris lat seg eina tíð tøla av proletar-poesi og turrgeldari socialrealismu, akkurát sum social-skaldið Majakovskij.
Hann royndi við vilja at skriva eitt einfalt gerandismál, sum annars lá rættiliga fjart frá prátingarlagnum í hansara elitera stórbýar-miljø. Hann "noyddist" beinleids at snobba "niðureftir" eitt skifti fyri at tekkjast tí revolutionera sovjettvaldinum.
Men eftirhondini, sum tann eirindarleysa revolutiónin perverteraðist, alt meðan censurur og politisk kynisma tók valdið í gerandisdegnum, ógvaðist Pasternak yvir órættin, og tá ið Stalin fekk ræðið, tagnaði Pasternak og skákaði sær næstan heilt undan skriving ella støðutakan . Siðst í 1920´unum koncentreraði hann seg meira um umsetingararbeiði, heldur enn sonevndan "revolutioneran" skaldskap.
Hann týddi Goethe, Schiller og Shakespeare til eitt elegant russiskt mál, sum avgjørt ikki var sovjettpolitiskt ella socialrealistiskt, men klassiskt og "individualistiskt".
Hann visti væl, at Stalin og tað paranoida censurvaldið høvdu hann javnliga í eygnakrókunum og mistonktu hann fyri at vera "óálítandi" individualist og slett ikki nóg revolutioneran.
Meðan fleiri av bestu vinmonnunum hjá Pasternak blivu fyribeindir ella sendir til fangalegur í Sibirien, so lukkaðist tað Pasternak at sleppa undan beinleiðis deportatión, men Stalin seigpíndi hann við politiskum nervakríggi, sosum ymsum kryptiskum boðum ella óvæntaðum telefonsamrøðum, har despoturin gav skaldinum kaldasveitta og paranoia.
Pasternak ræddist Stalin, men yvirfyri vinfólki, sum hann leit á, vágaði hann sær at umrøða Stalin sum eitt bølmenni og samanbera hann við Adolf Hitler.
Pasternak bleiv stutt eftir Annað Verðinskríggj lagdur undir at hava mis-týtt FAUST hjá Goethe, soleiðis at tað kundi uppfatast sum um Goethe ikki var nóg "progressivur", men fagnaði individualismuni. Tað gjørdi Goethe helst eisini, tí Pasternak hevði ikki broytt eitt komma í sjónleikinum. Hann hevði týtt Goethe so orðarætt, sum tað bar til.
Hví Pasternak ikki bleiv fongslaður, er framvegis ein gáta, men teir politisku litteratur-fútarnir fongslaðu hjákonu hansara, OLGU IVINSKAYA í staðin fyri, og teir píndu Olgu fyri at finna fram til okkurt pikant ella politiskt loyndarmál um skaldið. Pasternak var tvær ferðir giftur, men tað var journalisturin Ivinskaya, sum var hansara stóri kærleiki
Longu í 1940´unum var Pasternak so internationalt umhildin sum skald, at hann bleiv fleiri ár nevndur sum nobelkandidatur í litteraturi í Stockholm, m.a. beint eftir Kríggid, men tá hevði Pasternak enn ikki gjørt seg lidnan við sítt litterera høvuðsverk, "Doktor Zhivago".
Handritið til hetta megnarverkið bleiv ikki liðugt, fyrr enn í 1956.
Hann hevði skrivað nøkur brot av bókini í sínum ungu árum, men hann skrivaði tað mesta av henni í árunum frá 1945 til 1956. Bókin er ein personlig humanistisk uppgerð við ta brutalu kommunistisku revolutiónina og ta rationelt stálsettu, men einsrættandi og eindimensionalu kollektivismuna, sum næstan ikki loyvir ella tolir individuellan "luksus", sum toleransu, "irrationelt" "óproduktivt" kærleikslív ella banal menniskjanslig følilsir.
TANN OVURSTÓRA & HYSTERISKA NOBEL-GØLAN
Tað hevði líka síðani Revolutiónina verið heilt gott samband millum Tann italienska Kommunistaflokkin og Sovjettvaldið, so um várið 1956 eydnaðist tað einum italienskum kommunistiskum journalisti at sleppa inn í afturlatnar russiskar cirklar og fáa innlit í ta littereru submentanina í tí russiska høvuðsstaðnum.
Hann hevði frá sínum italienska forleggjara í Milano, Giangiacomo FELTRINELLI, sum eisini var kommunistur, fingið sum uppgávu at finna fram til nýggjari russisk talent ella sovjettiskar bókmentir, sum vóru verdar at útgeva vestanfyri.
Tað vardi ikki leingi, so frætti tann forvitni italienski journalisturin um handritið til "Zhivago", sum Pasternak ikki var sloppin at útgeva í Sovjetsamveldinum. Italienarin legðist ikki á boðini, men fór alt fyri eitt út at vitja Boris Pasternak privat.
Vegna Feltrinelli beyð hann so Pasternak útgávurætt á forlagnum í Milano, hvis tað bar til at fáa handritið smuglað vesturum og líka til Italien.
Í fyrstani hvepti Pasternak seg við uppskotið, men so ernaðist hann og helt brosandi fyri, at tiltakið nokk vildi føra til, at hann skjótt bleiv eksekveraður við skjóting.
Tann stálsetti Feltrinelli fekk manuskriptið, og hann fortaldi fyri tí bilsnu internationalu blaðverðini um sensatiónina við Zhivago, sum bleiv ein tann mest viðgitna litterera hendingin nakrantíð.
Eftir hetta begynti ein tann størsta politiska skandalan í allari litteratur-søguni. Tað bleiv frá sovjettiskari síðu lagt sterkt politiskt trýst á bæði forlagið og forleggjaran, sum bleiv blakaður út úr Tí italienska Kommunistaflokkinum.
Sovjetvaldið sendi fleiri sendinevndir til Milano fyri skiftivís at bøna og hótta, men Feltrinelli lat seg ikki vika.
Í allarsíðstu løtu fingu sovjettiskir myndugleikar trýst Pasternak til at senda eitt telegram, har hann bað tað italienska forlagið um at steðga bókini.
Men Pasternak fekk umvegis dementerað hesi boðini, so bókin kom kortini út, og hon bleiv ein tann størsta bóka-succes nakrantíð. Hon kom í handlarnar í Italien 1957 fyrst á russiskum, og stutt eftir á italienskum.
Feltrinelli seldi rættindini til 18 ymisk mál, og hann gjørdist rættiliga skjótt milliarderur. Teir sovjetrussisku fundamentalistisku kommunistarnir høvdu jú sjálvir syrgt fyri tí stupidu boomerang-reklamuni.
Vit, sum vóru ung heystið 1958 minnast væl hesa skandaluna, sum eitt tað mest groteska politiska teatur nakrantíð.
Tær paranoidu og hysterisku hat-kampagnur, sum blivu førdar frá kommunistiskari síðu við sjálvum Khrustjev á odda móti øllum Vesturheiminum, fóru heilt yvir gevind. Eina serliga grova og hatifulla kommunistiska breiðsíðu fingu teir norrønu javnaðarflokkarnir, tí Nobelprísurin var svenskur og stjórnin socialdemokratisk.
Kommunistiskir flokkar vestanfyri demonstreraðu og hildu hat-fundir móti Nobelnevndini, sum teir kallaðu fyri keyptar og fjarstýrdar antikommunistiskar lakajar
Okkara "egnu føroysku sovjettisku avleggarar" høvdu heldur ikki nógv tamarhald. Vit minnast ógvuliga væl enn teirra hatska orðalag í teimum døgunum og gjøgnum øll trýssini, har serliga FRAMA-menn herjaðu á sonevndar sovjettrussiskar systemkritikarar, líka frá skaldinum Pasternak til atomfysikaran Sakharov.
Teir umrøddu beinleiðis Pasternak sum ein kriminellan brotsmann, sum átti at verið fyribeindur í onkrari Gulag-legu.
Eftir føroyskum "ørindadreingja"-tykki var Pasternak ein borgarliga dekadentur maður, sum valdi privat tveysemi fram um tann brølandi, fjarstýrda og kyklopiska massakulturin!
Tað søguliga kuriøsa og tragikomiska er bara tað, at meginparturin av hesum avstumpaðu sovjett-kommunistisku lakajum, sum enn eru á lívi, finna vit í dag á teimum ovastu rókunum í okkara republikanska nationalist-umhvørvi. Teir vóru reelt føroyskir littererir kollaboratørar hjá KGB.
Men í dag sita hesir politisku hyklarar lýggir, bretta sær púra SKAMMLEYST á og spæla " sakligir humanistar", meðan teir í 1957/58 allir vóru kompromisleysir brutalir meinings-tyrannar, sum ALDRIN vildu ella KUNDU debattera nakað, UTTAN fyrst at hava spurt Ovasta Sovjett í Kreml, hvat teir skuldu meina ella tonkja.
Teir svínaðu ikki bara Pasternak og Sakharov út, nei systemkritikararnir, skaldini Daniel og Sinjavskij, sum báðir bóru børuna hjá Pasternak, blivu eisini regluliga hunddálkaðir av okkara fjarstýrdu salon-kommunistum, tí skaldini ikki vildu lúta fyri tí sovjettiska bølmannavaldinum. Teir kallaðu okkum norrønu socialdemokratar fyri svíkjarar og klassafíggindar.
Tað bleiv annars flent at sovjett-politiskt heilavaskaðum fólki, sum messandi søgdu: "Eg havi IKKI lisið bókina hjá Pasternak, men eg fordømi hana hart!"
Men tann famøsa Pasternak-skandalan var ENN ikki liðug! Heystið 1958 fekk Boris Pasternak endiliga Nobelprísin í litteraturi, og tað var primert fyri Doktor Zhivago, men nú vísti Sovjetvaldið seg aftur frá tí mest ússaligu og óklæðiligu síðuni.
Teir noktaðu Pasternak at fara til Stockholm eftir prísinum, og seinni noyddu teir hann til at FRÁSIGA sær Nobelprísin.
Hann var ræðuliga ólukkuligur um tað. Sonur hansara helt, at tað var ein meginorsøk til, at Boris Pasternak næstan misti lívshugin og doyði í mei mánaði 1960 sum ein púra desillusioneradur og vónsorlaður maður.
Burtursæð frá ortodoksum kommunistum og øðrum politiskum óruddi, syrgdi øll tann civiliseraða verðin, tá ið deyðsboðini komu.
"Brotsgerð" hansara var bara tann, at hann prioriteraði tann menniskjansliga, individualistiska og "irrationella" kærleikan hægri enn ta brutalu kollektivismuna og tann glerkalda socialrealistiska massakulturin.
Fáur hevur betalt størri prís fyri síni privatu følilsir og sínar sakleysu setningar!