8. februar: Henda dag í árinum 1700 var matematikarin, fysikarin, medicinarin og botanikarin DANIEL BERNOUILLI føddur í Groningen í Hollandi. Annars kom tann franskt-talandi familjan upprunaliga úr Antwerpen í Belgien.
Daniel var ikki meira enn 5 ára gamal, tá ið familjan flytti til Schweiz, tí pápin, Jóhann (Jean) Bernouilli hevði fingið starv sum professari í matematikk við universitetið í Basel.
Jóhann (Jean) Bernouilli avloysti beiggja sín, Jákup (Jacques) Bernouilli í lærustólinum í Basel.
Tann legendariska BERNOUILLI-familjan aldi í fleiri ættarlið heilt fram til okkara dagar ein heilan skara av akademiskum flogvitum, sum næstan øll fingu hug til at studera tey natúrvitskapligu fakini, - tó blivu nøkur av teimum arkæologar og arkitektar, meðan onnur blivu juristar.
Bæði pápi Daniel, Jóhann (Jean) og pápabeiggin, Jákup (Jacques) vóru akademiskir úrmælingar, beinleiðis matematisk geni og korresponderaðu alt lívið við matematisk stórmenni sum L´Hopitale og G. F. Leibnitz og høvdu saman við teimum loyst fundamentalar knútar og subtilar uppgávur í tí kompliceraðu infinitesimalrokningini við imponerandi elegancu og raffineraðum vitbrøgdum. Teir avrikaðu eisini stórverk við at útbyggja og víðka møguleikarokningina hjá Blaise Pascale.
Men sjálvt í tí akademiska umhvørvinum trívist nógv faklig avindsjúka, so av ymsum smáttskornum trætum og vitskapligari jealousi sótu pápin og pápabeiggin hjá Daniel ikki væl um sátt, og teirra eftirmæli er eitt sindur dálkað av, at báðir líka til tað síðsta niðurgjørdu hvønnannan og slett ikki vildu viðurkenna arbeiðið hjá hvørjum øðrum. Allarhelst hava báðir viðhvørt plagierað hvønnannan, og kanska hava teir lænt frá Leibnitz eisini, men Leibnitz var vinmaður við báðar og vildi ongantíð døma í tí hvøssu brøðratrætuni.
Ein stórur partur av tí akademisku verðini í Europa visti um stríðið millum Bernouilli-brøðurnar, men tað vóru tey allarfægstu, sum høvdu intellektuellar forútsetningar fyri at fylgja við ella døma í tí sofistikeraðu natúrvitskapligu hólmgonguni millum matematikk-risarnar.
Men hesin fakligi bardagi kulmineraði, áðrenn Daniel var blivin vaksin. Tann eldri beiggi Dánjal, sum æt Nikolaus, var eisini matematikari, so tann blaðungi Dánjal behøvdist ikki at fara í nakran barnaskúla; hann fekk nóg holla heimaundirvísing í øllum matematiskum fakum frá pápanum og beiggjanum.
Men tá ið Dánjal var blivin tilkomin, fór hann kortini á universitetið í Basel at studera, og seinni las hann á universitetunum í Heidelberg og Strassbourg. Skjótt blivu bæði hann og Nikolaus kendir millum fakmenn um alt Europa, sum sjáldsama talentfullir natúrvitskapsmenn.
Daniel var av góðum fakligum bergi brotin, men eisini av stoltum og forfeingiligum fólki. Tað gav at bíta, tá ið hann og Nikolaus sum vaksnir menn fakliga argaðu hvønnannan rættiliga harðliga viðhvørt . Teir settu hvørjum øðrum "paradoksalar" matematiskt/fysiskar uppgávur við døgurðaborðið, so tann eftirspurdi næstan ikki unti sær matnáðir. Men verri var, at pápin, tá ið hann á gamalsaldrinum ikki longri kundi stríðast við beiggja sín, bleiv ótrúliga paranoidur og smáligur móti soninum og legði sonin undir at hava stolið tankar og matematiskar útrokningar frá sær. Tað forpestaði viðurskiftini millum teir gløggu, men forfeingiligu og stoltu feðgarnar. Eftirsum Jóhann fór so illa við soninum, Dánjali, er nógv, sum týðir uppá, at hann í síni tíð kann hava gjørt Jákupi, sínum eldra beiggja órætt.
Dánjal, Nikolaus og eitt systkinnabarn teirra, sum var navnabróðir til Nikolas hoyrdu altso til eina heilt sjáldsama vituga, men eisini intriganta og hevndarsama ætt (eitt dynasti) av genialum akademiskum natúrvitskapsfólki.
Í tí matematiskt/fysisku-søguni eru Bernouilli-menninir mettir ájavnt við matematikk-gigantar, sum Descartes, Leibniz, Euler og Riemann; -og ovurhonds nógv teknisk og teoretisk fyribrigdi eita eftir Bernouilli-familjuni.
Sjálvt um Daniel hevði medicin sum høvuðsfak, studeraði hann eisini biologi, oceanografi, hydrodynamikk, aerodynamikk, møguleikarokning og astronomi.
Tey matematiskt/fysisku avrik hansara, serliga í teimum praktisku fakunum hydrodynamikki og aerodynamikki, vóru avgerandi teoretisk framlop, sum fingu stóran praktiskan og tekniskan týdning. Hann kortlegði og analyseraði minutiøst øll streymviðurskifti og allan atburð hjá streymi í vatni og luft, og tað førdi til nakrar fundamentalar fysiskar lógir, sum tá virkaðu paradoksalar, men sum allir teknikarar skullu kenna í dag.
Daniel Bernouilli er tann fyrsti, sum ger fakið hydrodynamikk til eina serstaka vitskapliga disciplin.
Tað er rættiliga kuriøst, at hetta fakið, sum hevur ovurstóran týdning fyri alla skipabygging, er skapt í Schweiz, har tann maritima avbjóðingin skuldi verið rættiliga avmarkað, sjálvt um tað kortini sigla skip líka niðan til Basel eftir Rínánni.
Við tað, at beiggjarnir, Dánjal og Nikolaus fakliga skaraðu framúr, meðan teir enn vóru heilt ungir menn, varð longu í 1724 sent boð eftir teimum úr Skt. Petersburg, har teir fingu til uppgávu at uppbyggja eitt russiskt natúrvitskapligt fakultet, sum ikki skuldi standa aftanfyri centraleuropéiskar lærustovnar.
Trý ár seinni kom eitt annað matematiskt flogvit til býin við Neva. Tað var universalbegávilsið Leonhard EULER, sum bleiv verandi í Skt. Petursborg í nógv ár.
Brødurnir fingu ikki heilsugóda lagnu í Ruslandi. Nikolaus doyði av sterkari influenzu, og Dánjal, sum heldur ikki treivst í tí kalda veðurlagnum, vendi heimaftur til Basel eftir 8 ára tænastu í Ruslandi.
Tá ið Dánjal kom heimaftur til Basel, hevði hann saman við Euler givið Ruslandi eina matematiska positión, sum teir hava hildið síðani.
Hann gjørdist í 1733 professari í medicini og fysikk við sítt gamla universitet í Basel, og tað starvið røkti hann restina av síni ævi.
Ein stórur partur av hansara arbeiði vóru djarvar empiriskar royndir í fysikk, har hann eftirkannaði avant-garde-teoriir, sum flyttu fysikkina risalop frameftir. Hann doyði í 1782.
Eftir hvat kønir menn í matematiskari søgu halda seg vita, hevur eingin einkult familja fostrað so nógv flogvit nakrantíð, hvørki fyrr ella seinni, sum BERNOUILLI-ættin gjørdi.
No comments:
Post a Comment